Wstęp
Czarny bez (Sambucus nigra), roślina o ciemnych owocach i aromatycznych kwiatach, od dawna fascynuje ludzi swoją obecnością w folklorze i sztuce. Ta roślina nie tylko przyciąga swoim pięknem, ale także bogactwem symboliki, które zasługuje na bliższe przyjrzenie się.
Czarny bez w folklorze
Czarny bez odgrywał ważną rolę w wielu kulturach, zarówno europejskich, jak i pozaeuropejskich. W folklorze słowiańskim, czarny bez był uważany za roślinę ochronną. Sadzono go w pobliżu domów, aby odstraszyć złe duchy i przynieść błogosławieństwo domownikom. W niektórych opowieściach, czarny bez był uważany za magiczne drzewo, które mogło zapewnić ochronę przed złymi duchami. W mitologii celtyckiej, czarny bez był symbolem płodności i regeneracji, a jego kwiaty były używane w majowych koronach.
Czarny bez pełnił w kulturze Słowian podobną rolę. Grzegorz Kowalik w (niepublikowanej dotychczas) pracy „Wierzenia i praktyki magiczne Słowian” tak oto opisuje tę roślinę: „Świętym drzewem duchów podziemia pozostawał czarny bez, posiadający zdolność pośredniczenia między śmiertelnikami a krainą zmarłych. Tak u Słowian, jak i w ogóle w Europie, obowiązywał zakaz jego wyrywania lub wycinania. U jego korzeni siedlisko miał mieć wąż, strażnik świata podziemnego. Hucułowie uważają, że w krzaku bzu rosnącym w pobliżu chaty mieszka Dido (Dziad), dobry i uczynny duch, stróż domu i obejścia. (...) Kiedy więc zachodziła konieczność wykarczowania drzewa, modlono się do zamieszkującego go ducha, prosząc o pozwolenie ścięcia. W przeciwnym wypadku można było sprowadzić na siebie chorobę i nieszczęście, a jeżeli krzak spłonął nawet śmierć. Pod bzem składano ofiary z potraw i napojów, polewano go również czasem mlekiem. Odwracano rzuconą klątwę uderzając się po ubraniu gałązką bzu. Do zamieszkującego krzew ducha, zwracano się o uzdrowienie, zawiązując na gałązce nitkę lub wstążkę i wypowiadając odpowiednią prośbę. Pod pniem było właściwe miejsce do zakopania użytych przy zaklinaniu choroby przedmiotów”
~cytat z artykułu pismofolkowe.pl
Symbolika czarnego bzu
Symbolika czarnego bzu jest głęboko zakorzeniona w naszej kulturze. Jego ciemne owoce są symbolem obfitości i płodności, podczas gdy kwiaty symbolizują nowe początki i odrodzenie. Czarny bez jest również symbolem ochrony i duchowej mocy. W niektórych kulturach, wierzyło się, że czarny bez ma moc ochrony przed złymi duchami i chorobami.
"Mówiono, że noszenie lub noszenie drewna, liści, kwiatów lub jagód czarnego bzu chroni przed atakami.
Olej lub woda z czarnego bzu były używane w rytuałach błogosławieństwa.
Liście i gałęzie czarnego bzu często wieszano w drzwiach i oknach, aby chronić tych, którzy w nich mieszkali.
Czarny bez posadzony na podwórku, szczególnie w pobliżu kuchni, zapewniał ochronę przed negatywnymi wpływami i chorobami.
Kwiaty czarnego bzu były używane do mycia twarzy, aby rozjaśnić i pielęgnować skórę.
Mówiono, że jeśli zaśniesz pod bzem, przyśnią ci się krainy wróżek."
~ tłumaczenie artykułu thepracticalherbalist.com
Zachęcamy również do odwiedzenia na Facebooku profilu Domowa Manufaktura Tradycyjnych Instrumentów z Bzu Czarnego, znajdziecie tam mnóstwo cudownych przedmiotów wytworzonych z drzewa czarnego bzu. Na terenie Polski trudno dzisiaj znaleźć tego autentyczne przykłady, ale jeszcze w okresie międzywojennym umiejętności takie były rozpowszechnione i praktykowane.
Czarny bez w sztuce
Czarny bez znalazł swoje miejsce również w sztuce. Jego piękno i symbolika były inspiracją dla wielu artystów. Możemy go znaleźć w malowidłach, rzeźbach, a nawet w literaturze.
Jednym z interesujących przykładów jest obraz "Elder Tree" namalowany przez Lawrence'a Selfa, brytyjskiego malarza, rysownika i nauczyciela. Self urodził się w Sutton, Surrey, i studiował w Wimbledon School of Art oraz Royal College of Art, gdzie zdobył stypendium Richards Travelling Scholarship. Lawrence Self znany jest ze swojego skrupulatnego rysunku i twórczości, która została doceniona na licznych wystawach indywidualnych i zbiorowych.
Czarny bez, obecny w literaturze, także odgrywa symboliczną rolę jako element "Insygniów Śmierci" w serii "Harry Potter" autorstwa J.K. Rowling. W "Opowieść o trzech braciach" autorstwa Barda Beedle, drzewo czarnego bzu jest przedstawiane jako obiekt mitologiczny. Według opowieści, Śmierć stworzył z niego Czarną Różdżkę i podarował ją Antiochowi Peverellowi jako dar.
Według legendy, trzech braci (Antioch, Cadmus i Ignotus Peverellowie) podróżowało po świecie, kiedy pewnego dnia natknęli się na zdradliwą rzekę, która pochłonęła wiele istnień próbujących ją przekroczyć. Byli czarodziejami, więc z łatwością wydobyli różdżki i przywołali most z powietrza. Kiedy zaczęli przechodzić przez most, napotkali postać w kapturze blokującą im drogę w połowie mostu. Była to Śmierć. Był bardzo zły, że trzy nowe ofiary przechytrzyły go. Jednak był przebiegły i udawał, że gratuluje braciom ich magicznych zdolności, oferując każdemu z nich dar za pokonanie go. Najstarszy z braci, Antioch, poprosił Śmierć o różdżkę, która zawsze by go zwyciężała w pojedynkach. Wtedy Śmierć udał się do tego drzewa (czarnego bzu), które rosło na brzegu rzeki, i stworzył z niego różdżkę, którą przekazał Antiochowi. Następnie inni bracia, Cadmus i Ignotus, poprosili odpowiednio o Kamień Wskrzeszenia i Pelerynę Niewidkę.
~opis sytuacji z "Opowieść o trzech braciach", Barda BeedleAlbus Dumbledore wierzył, że Laska Gryfoników została stworzona przez Antiocha Peverella, a nie przez Śmierć. Bracia Peverellowie prawdopodobnie byli uzdolnionymi czarodziejami i zdołali stworzyć trzy przedmioty.
~na podstawie książki "Harry Potter i Insygnia Śmierci"
Czarny bez w kuchni
Czarny bez nie jest tylko symbolem i elementem sztuki, ale również składnikiem wielu tradycyjnych potraw. W wielu kulturach, owoce czarnego bzu są używane do produkcji win, dżemów, a nawet ciast. Popularne w Austrii jest danie zwane "Hollerküchel", które jest rodzajem pączka z kwiatów czarnego bzu. W Polsce, kwiaty czarnego bzu są często używane do produkcji syropu, który jest stosowany jako domowy lek na przeziębienia i grypę.
Ale ten temat szerzej rozwinęliśmy w podanym artykule Czarny bez w kulturze kulinarnej różnych krajów.
Zakończenie
Czarny bez to więcej niż tylko roślina. To symbol, który przemawia do nas przez wieki, przekazując historie, wartości i wierzenia. Poprzez sztukę i folklor, czarny bez nadal żyje i oddziałuje na nasze życie, przypominając nam o naszym dziedzictwie i kulturze. Bez względu na to, czy jesteśmy artystami szukającymi inspiracji, kucharzami szukającymi nowych smaków, czy po prostu miłośnikami natury, czarny bez ma nam wiele do zaoferowania.
